Sau khi trải qua giai đoạn hạt giống, vốn từ nhà đầu tư thiên thần có thể không còn đủ đáp ứng nhu cầu tăng trưởng của startup nữa. Lúc này, đầu tư mạo hiểm có thể là sự lựa chọn tối ưu, tiếp thêm nguồn lực mạnh mẽ đưa startup lên tầm cao mới.

Tất nhiên áp lực của các founders khi sử dụng nguồn vốn này cũng không hề nhỏ, vì các nhà đầu tư mạo hiểm thường đặt ra những yêu cầu rất cao.

Đầu tư mạo hiểm là gì?

Đầu tư mạo hiểm, hay còn gọi là venture capital (VC), đề cập đến việc cung cấp nguồn vốn cho các công ty mới thành lập hoặc hoạt động nhưng chưa niêm yết trên thị trường chứng khoán. Những doanh nghiệp này thường được đánh giá có tiềm năng phát triển mạnh mẽ trong tương lai.

Người ta thường giao việc đầu tư mạo hiểm cho các tổ chức chuyên nghiệp như quỹ đầu tư mạo hiểm, ngân hàng đầu tư, nhà đầu tư cá nhân hoặc các doanh nghiệp lớn có tài chính dư dả và muốn đầu tư vào các lĩnh vực mà họ có kiến thức sâu rộng. Trong số những tổ chức đầu tư này, quỹ đầu tư mạo hiểm thường là những người hoạt động tích cực nhất. Các quỹ này thu vốn từ các thành viên và đầu tư vào các công ty khởi nghiệp bằng cách mua cổ phần. Sau đó, họ có thể bán cổ phần này để thu về lợi nhuận. Việc thoái vốn và bán cổ phần của các quỹ thường xảy ra trong các vòng gọi vốn tiếp theo hoặc khi công ty quyết định niêm yết trên thị trường chứng khoán (IPO).

Các công ty đầu tư mạo hiểm kiếm tiền như thế nào?

Trước hết, cần hiểu các VCs cũng giống như startup, nghĩa là họ cũng đi huy động vốn và kinh doanh bằng việc đầu tư vào các công ty khởi nghiệp. Những người góp vốn sẽ trở thành “thành viên” (partner) của quỹ. Một quỹ đầu tư mạo hiểm sẽ có hai loại thành viên, đó là limited partner (LP) và general partner (GP). Cả hai đều góp vốn vào quỹ, nhưng chỉ có các GPs mới có quyền quyết định đối với các hoạt động của quỹ.

VCs thường thu phí với nguyên tắc “2% và 20%”. Trong đó 2% là phí quản lý được trích hằng năm từ chính nguồn tiền huy động được, và 20% là phí trả theo hiệu quả đầu tư, tính trên khoản lợi nhuận mà quỹ đạt được sau khi tất toán các khoản đầu tư. Mức phí này sẽ khác nhau tùy theo từng chiến lược của quỹ và tùy thị trường. Các VCs thường sẽ thoái vốn sau 5-7 năm đầu tư, thời gian này có thể lên đến 8 hoặc 10 năm nếu họ tham gia từ giai đoạn đầu (seed-stage).

Các VCs sẽ tiến hành huy động vốn định kỳ, kêu gọi thêm nhiều LPs góp vốn. Để làm được điều này, người quản lý quỹ phải thể hiện cho các LPs thấy hiệu quả đầu tư, chính là sự tăng trưởng của các công ty trong danh mục hiện tại. Chính vì áp lực phải chứng minh tính hiệu quả cho các LPs, nên thường thấy các VCs sẽ thúc đẩy startup phải tăng trưởng liên tục, tạo áp lực rất lớn cho các founders.

Mức độ tham gia của VC vào việc điều hành công ty?

Các công ty đầu tư mạo hiểm thường mong muốn có sự kiểm soát trong các quyết định quan trọng của các công ty khởi nghiệp, đặc biệt khi những quyết định này có thể ảnh hưởng đến lợi nhuận của họ trong tương lai. Thông thường, khi họ đầu tư, họ sẽ yêu cầu sở hữu một tỷ lệ cổ phần cụ thể để có quyền can thiệp hoặc ngăn chặn quyết định của công ty. Tỷ lệ này thường nằm trong khoảng từ 36% đến 51% của cổ phần.

Hơn nữa, các công ty đầu tư mạo hiểm (VCs) thường đề nghị một hoặc một số người để tham gia vào Hội đồng quản trị hoặc Ban giám đốc của công ty khởi nghiệp. Điều này giúp họ có vai trò hỗ trợ và cung cấp kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm cần thiết để điều hành công ty một cách hiệu quả.

Tuy nhiên, đừng hiểu lầm rằng các VCs luôn muốn can thiệp quá sâu vào hoạt động hàng ngày của công ty. Thực tế, họ thường đầu tư vào nhiều công ty và không thể quản lý từng chi tiết. Họ cũng hiểu rằng đầu tư vào một công ty khởi nghiệp cũng đồng nghĩa với việc đầu tư vào tài năng và sự sáng tạo của con người. Do đó, họ thường sẵn sàng để cho các sáng lập công ty có không gian tự do cần thiết để phát triển giá trị cho công ty.

Tuy nhiên, sáng lập viên công ty cũng cần thận trọng khi hợp tác với các VCs, bởi vì quan tâm chính của họ thường là tăng trưởng và hiệu suất tài chính của công ty. Theo những chuyên gia trong lĩnh vực gọi vốn, một trong những lý do khiến sáng lập viên bị loại bỏ khỏi công ty của họ thường liên quan đến việc tiêu tiền một cách không hiệu quả mà không đạt được tăng trưởng mong muốn. Điều này có thể dẫn đến việc gọi vốn vòng sau gặp khó khăn và ảnh hưởng đến khả năng thoát ra (exit) của các công ty đầu tư mạo hiểm. Vì vậy, các VCs có thể tìm cách tác động và thay thế đội ngũ lãnh đạo để đảm bảo kiểm soát rủi ro và đạt được tốc độ tăng trưởng mong muốn.

Làm thế nào để tiếp cận các VCs?

Khác với các nhà đầu tư thiên thần, các công ty đầu tư mạo hiểm (VCs) thường tổ chức một bộ phận chuyên về phân tích đầu tư, với nhiệm vụ liên tục tìm kiếm cơ hội đầu tư tiềm năng. Những nhân viên phân tích này thường tham gia vào các sự kiện hội thảo và tiến hành nghiên cứu để xác định các dự án khả dĩ, có tiềm năng và phù hợp với chiến lược đầu tư của quỹ. Họ đề xuất các cơ hội này lên cấp quản lý cao hơn, nhưng không có quyền quyết định cuối cùng về việc đầu tư. Họ đóng vai trò như người đánh giá hồ sơ. Nếu dự án được thông qua qua bước đánh giá của họ, thì khả năng cao sáng lập viên của startup sẽ có cơ hội gặp các quản lý cấp cao hơn của quỹ. Tuy nhiên, cần nhớ rằng các nhân viên phân tích đã có thể đã nghiên cứu sâu về doanh nghiệp và thị trường của bạn trước khi họ quyết định hẹn gặp bạn. Do đó, hãy thận trọng và tránh đưa ra những thông tin quá xa vời.

Ngoài ra, có một số quỹ đầu tư ưa thích việc các startup tự nộp hồ sơ cho họ. Ví dụ, một số quỹ như Nextrans (Hàn Quốc) và Hustle Fund (có trụ sở tại Thung lũng Silicon) đặc biệt ưa chuộng các startup nộp hồ sơ trực tiếp qua trang web chính thức của họ hoặc thông qua mối quan hệ trong cộng đồng khởi nghiệp.

Một điều quan trọng cần lưu ý là mỗi quỹ đầu tư có các nguyên tắc đầu tư riêng biệt, liên quan đến địa điểm địa lý, lĩnh vực hoạt động, giai đoạn tăng trưởng hiện tại của startup, và nhiều yếu tố khác. Trước khi gửi hồ sơ, các sáng lập startup nên tìm hiểu kỹ về các nguyên tắc đầu tư của quỹ, thường được công bố trên trang web chính thức của họ. Họ cũng có thể nghiên cứu về các công ty trong danh sách đầu tư của quỹ để hiểu rõ về đặc thù và sự quan tâm của quỹ.

Một cách khác để tiếp cận VCs là thông qua các limited partner (LPs). Thông thường, danh tính của LPs không được công bố, nhưng nếu các sáng lập startup biết rằng có LPs đang tham gia vào một quỹ đầu tư phù hợp với họ, họ có thể tận dụng mối quan hệ này để tiếp cận quỹ.

Làm thế nào để tìm nguồn vốn đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam?

Các nhà sáng lập có thể tìm thông tin các quỹ đầu tư mạo hiểm đang hoạt động tại Việt Nam qua trang web của Cổng thông tin khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia (đường dẫn tại đây).

Dưới đây là một số ví dụ về các quỹ đầu tư mạo hiểm tiêu biểu đang hoạt động:

1. Mekong Capital: Mekong Capital là một quỹ đầu tư chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực tiêu dùng như bán lẻ, nhà hàng, hàng tiêu dùng, và phân phối. Quỹ này tập trung đặc biệt vào các công ty có tiềm năng tận dụng sự gia tăng mạnh mẽ của tầng lớp trung lưu ở Việt Nam.
2. CyberAgent Ventures (CAV): CAV là một trong những quỹ đầu tư công nghệ thành công nhất tại thị trường Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo của ông Nguyễn Mạnh Dũng (Shark Dzung Nguyễn), CAV đã thành công trong việc thoái vốn từ nhiều startup nổi tiếng như VNG, VMG, Teamobi, CleverAds, và Foody. Hiện nay, danh mục đầu tư của quỹ chứa những tên tuổi đáng chú ý như Luxstay và Tiki. CAV thường tập trung vào các startup có tiềm năng về cả con người lẫn công nghệ.
3. IDG Venture: Thuộc sở hữu của Tập đoàn IDG Venture tại Mỹ, IDG Venture đã đầu tư vào thị trường Việt Nam từ năm 2004. Quỹ quản lý một số tiền đầu tư mạo hiểm lên đến 100 triệu USD và thường tập trung vào các công ty công nghệ và cả những công ty truyền thống chuyển đổi thành mô hình kinh doanh công nghệ. IDG Venture đã chơi một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy cuộc cách mạng khởi nghiệp công nghệ tại Việt Nam.
4. ESP Capital: ESP Capital là một quỹ đầu tư mạo hiểm có trụ sở tại Singapore. Hiện nay, bà Lê Hoàng Uyên Vy, cựu CEO của ADAYROI, đang làm CEO của quỹ. Quỹ tập trung đồng hành cùng các startup từ giai đoạn sớm và đã thực hiện nhiều thương vụ đáng chú ý như Luxstay, canavi, homedy, và JobsGO. Các công ty mà ESP Capital quan tâm thường là các công ty công nghệ.
5. FPT Venture: FPT Venture đang nỗ lực trở thành một trong những vườn ươm khởi nghiệp hàng đầu tại Việt Nam. Quỹ thường đầu tư từ các vòng gọi vốn sơ cấp (seed-funding) và series A, tập trung vào các lĩnh vực công nghệ, di động, và tài chính. Ngoài việc cung cấp nguồn vốn, FPT Venture còn hỗ trợ startup bằng cách cung cấp nền tảng công nghệ và tài nguyên con người.
6. Golden Gate Venture: Golden Gate Venture thường đầu tư từ giai đoạn sớm của các startup. Từ năm 2011, quỹ này đã đầu tư vào hơn 30 công ty thuộc hơn 7 quốc gia tại Châu Á, trong đó có Việt Nam. Golden Gate Venture tập trung vào các công ty khởi nghiệp công nghệ trong nhiều lĩnh vực, bao gồm thương mại điện tử, thanh toán trực tuyến, sàn giao dịch, ứng dụng di động và phần mềm dịch vụ (SaaS). Các cố vấn của quỹ phần lớn đến từ các công ty nổi tiếng như Paypal, Yelp, và Sony Entertainment TV.
7. Vinacapital Venture: Quỹ này quản lý số vốn lên đến 1,8 tỷ USD và được thành lập vào năm 2003 bởi tập đoàn Vinacapital. Vinacapital Venture tập trung chủ yếu vào việc đầu tư vào chứng khoán và bất động sản. Quỹ thường tập trung vào các công ty khởi nghiệp đã thành công trên thị trường, vì vậy họ thường tham gia vào các vòng gọi vốn sau và đầu tư số tiền lớn.

Lưu ý rằng mỗi quỹ đầu tư thường có nguyên tắc đầu tư cụ thể, liên quan đến địa điểm địa lý, ngành công nghiệp, và giai đoạn tăng trưởng của startup. Trước khi nộp hồ sơ, các sáng lập startup nên tìm hiểu kỹ về nguyên tắc đầu tư của quỹ, thường được công bố trên trang web chính thức của họ, cũng như danh sách các công ty đã đầu tư trước đây.